آیا قرآن مختص زمان و گروه خاصی است؟
قرآن در بیان پیام و آموزههاى خود، از زبان عربى و الفاظ، عبارات و مثالهاى رایج بین مردم عرب آن زمان استفاده کرده است؛ ولى آنچه فرهنگساز است، پیام آن مثالها و عبارات است و «پیامها» فراتر از محدودیت زمان، مکان و قوم خاصى است. روشن است که اهداف قرآن، در آن مثالها و مصادیق محدود نمىگردد؛ ولى براى تفهیم و محاوره، گریزى از آنها نیست. پس مفاهیم و معانى بلند و ژرف، از رهگذر آن مصادیق، پىگیرى مىشود و این اهداف همان نتایج معرفتى، اخلاقى و هدایتى است که عموم مردم را شامل مىگردد؛ چرا که مسائل تربیتى و هدایتى، نمىتواند در مکانى خاص و یا زمانى معین محصور شود. بنابراین عربى بودن قرآن و به کارگیرى بعضى از مثالهاى رایج در حجاز، به جهت آن است که مخاطبان اولیه قرآن، مردم آن سامان بودند. اما زبان عربى موجب محدودیت ارسال پیام و بیان اهداف قرآن به مردم عرب نیست؛ بلکه براى همگان و به طور همیشه، قابل استفاده است و این دو با هم منافات ندارد؛ چنان که در آیات نخستین سوره ابراهیمعلیه السلام آمده است:
«الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ … وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ»؛ ابراهیم (14)، آیه 1 و 4.؛ «کتابى است که آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را از تاریکىها به سوى روشنایى بیرون آورى … و ما هیچ پیامبرى را جز به زبان قومش نفرستادیم».
پس با توجه به اینکه قرآن، بیانگر همه چیز استنحل (16)، آیه 89. و محدود در زمان و مکان مشخصى نیستص (38)، آیه 87 و انبیاء (21)، آیه 107. و همه را به تدبر و اندیشه در معانى خود دعوت کرده است؛ص (38)، آیه 29. معلوم مىشود که واژگان اختصاصى، محدودیتى در ارتباط با اهداف بلند آن پدید نمىآورد و اگر هم چنین تأثیرى داشته باشد، با توجّه به بطون قرآن جایگاه خود را نزد هر مخاطبى حفظ خواهد کرد. این از ویژگىها و معجزات قرآن است که گاهى از عبارات و زبان ویژه یک منطقه، استفاده مىکند؛ ولى براى سایر مناطق و فرهنگها نیز قابل برداشت است و گاهى تعبیرات را به گونهاى مىآورد که چند منظوره بوده و همه آنها پذیرفتنى است.ر.ک: مطهرى، مرتضى، آشنایى با قرآن، ج 4، ص 134.
البته در قرآن تنها برخى از نمونههاى رایج در منطقه حجاز، گزینش و از آنها یاد شده است. این موارد به گونهاى است که علاوه بر ملموس بودن براى عربها، مورد پذیرش جامعه بشرى و قابل توجه براى دیگران نیز مىباشد. به عنوان مثال اگر از دقت و تأمل در شتر – که جایگاه ویژهاى در زندگى ساکنان شبه جزیره داشته – یاد شده است «أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ»؛ «آیا به شتر نمىنگرند که چگونه آفریده شده است»: غاشیه (88)، آیه 17.؛ علاوه بر پیام کلى – که خوب است در تمام آفریدههاى خدا در هر مکان و نقطه از جهان دقت کرد – پیام ویژهاى هم دارد و آن اینکه دقت در ویژگىهاى این حیوان، حتى براى مردم مناطق دیگر نیز اسرار بسیارى را روشن خواهد ساخت.
عربى بودن زبان قرآن نیز اگر چه به جهت بعثت پیامبرصلى الله علیه وآله در میان عرب زبانان بوده است؛ اما خود آن داراى امتیازات فراوانى نسبت به زبانهاى دیگر است و چه بسا حکمت خداوند بر این اساس بوده که دین خاتم و کامل خود را به زبان کامل و مبین به ظهور رساند.
همچنین استفاده از زبان یک قوم، غیر از استفاده از فرهنگ آن قوم است. قرآن اگرچه به زبان عربى است؛ ولى فرهنگ نوینى را با خود به همراه آورده و در موارد بسیارى با عناصر فرهنگى حاکم بر شبه جزیره، به مخالفت برخاسته و آنها را نسخ کرده است. علاوه بر این قرآن براى خود زبان و ادبیات مستقلى دارد. اسلوب آن پدیدهاى بىنظیر در ادبیات عرب است. زبان قرآن، ویژگىهاى خاصى دارد؛ از جمله اینکه زبان فطرت بشرى است، از همین رو پیام آن براى همه انسانها، قابل درک و پذیرش است.